Ogrody prywatne kluczową częścią zielonej infrastruktury miast | Lekcje z badań brytyjskich
W obliczu nasilającej się urbanizacji oraz pogłębiającego się kryzysu klimatycznego, rola terenów zieleni w miastach zyskuje zupełnie nowy wymiar. Ogród przestaje być wyłącznie przestrzenią prywatną czy estetycznym dodatkiem do architektury – staje się istotnym komponentem zielonej infrastruktury miejskiej, wspierającym usługi ekosystemowe.
W tym kontekście warto przyjrzeć się wynikom projektu BUGS (Biodiversity in Urban Gardens in Sheffield) oraz audytowi przeprowadzonemu w ogrodzie Great Dixter, które stanowią jedne z najbardziej kompleksowych badań nad bioróżnorodnością miejskich ogrodów w Europie. Ich rezultaty niosą konkretne implikacje dla architektów krajobrazu, projektantów ogrodów oraz planistów przestrzennych.
Projekt BUGS – ogrody prywatne jako część miejskiego ekosystemu
Projekt realizowany przez interdyscyplinarny zespół naukowców z Wielkiej Brytanii, objął dwa etapy badawcze:
BUGS 1 | Sheffield jako modelowe miasto
-
Prywatne ogrody zajmowały 23% powierzchni miasta (33 km²).
-
W przeciętnym ogrodzie o powierzchni 173 m² stwierdzono średnio 119 gatunków roślin naczyniowych.
-
Łącznie w 61 ogrodach zidentyfikowano 1166 gatunków roślin, z czego 31% to gatunki rodzime.
-
Znaleziono ponad 40 000 osobników bezkręgowców reprezentujących ponad 700 gatunków.
Kluczowe czynniki wpływające na bioróżnorodność:
-
Struktura ogrodu – obecność warstwowej roślinności, elementów pionowych i mikrohabitatów.
-
Obecność drzew, krzewów, martwego drewna i wody – silnie korelowała z liczebnością i różnorodnością gatunków.
-
Elementy interwencyjne – takie jak sztuczne gniazda dla pszczół czy małe oczka wodne – wykazały wysoką skuteczność.
BUGS 2 | Leicester, Oxford, Cardiff, Belfast i Edynburg (potwierdzenie badań)
-
Ogrody zajmowały od 21,8% do 26,8% powierzchni miast.
-
Zidentyfikowano ponad 1050 gatunków roślin, przy średnim udziale 30% gatunków rodzimych.
-
Właściciele ogrodów wykazywali rosnącą świadomość ekologiczną – 60% podejmowało działania prośrodowiskowe (np. montaż budek lęgowych, sadzenie roślin nektarodajnych).
Fot. Joanna Filipczak
Great Dixter – ogród historyczny i nowoczesne laboratorium
W latach 2017–2019 przeprowadzono kompleksowy audyt bioróżnorodności w ogrodzie Great Dixter – uznanym obiekcie pokazowym i dydaktycznym.
-
Zidentyfikowano ponad 2700 gatunków roślin, grzybów i zwierząt – w tym wiele rzadkich i zagrożonych.
-
Wysoka różnorodność przestrzenna i funkcjonalna ogrodu była kluczowa dla tworzenia złożonych nisz ekologicznych.
-
Ogród łączył walory estetyczne z funkcją ochrony przyrody, służąc jako model zrównoważonego projektowania.
Wnioski dla branży projektowej i urbanistycznej?
1. Ogrody prywatne jako integralny element zielonej infrastruktury
Ich potencjał musi być postrzegany nie tylko przez pryzmat estetyki czy rekreacji, ale jako aktywny komponent miejskiego ekosystemu – wspierający usługi ekosystemowe.
2. Gatunki rodzime i obce – synergia, a nie opozycja
Największy wpływ na bioróżnorodność mają zróżnicowanie strukturalne, wielowarstwowość, mikrohabitaty i obecność wielu nisz ekologicznych – niezależnie od tego, czy tworzą je gatunki rodzime, czy introdukowane. Chociaż roślinność rodzima ma ogromne znaczenie dla lokalnych ekosystemów, dobrze dobrane gatunki obce (szczególnie długokwitnące, miododajne, odporne na stresy środowiskowe) mogą realnie wspierać bioróżnorodność – np. zapewniając pokarm owadom w okresach niższej aktywności flory rodzimej.
🔎 Kluczowa jest eliminacja gatunków inwazyjnych, a nie wszystkich roślin obcego pochodzenia.
3. Projektowanie jako sztuka równowagi
Ogrody miejskie powinny być projektowane z myślą o funkcji ekologicznej, estetycznej i użytkowej. Oznacza to otwartość na roślinność ozdobną, warzywniki, rabaty wielogatunkowe i rozwiązania z zakresu permakultury – jeśli tworzą dogodne warunki dla owadów, ptaków czy drobnych ssaków.
Fot. Joanna Filipczak
Rekomendacje dla projektantów i zarządców terenów zieleni
Badania nad miejską bioróżnorodnością – zarówno te prowadzone w ramach projektu BUGS, jak i obserwacje z ogrodu Great Dixter – wskazują, że największy potencjał ekologiczny wykazują ogrody o złożonej strukturze przestrzennej i dużym zróżnicowaniu gatunkowym. Kluczowe okazuje się nie tyle pochodzenie roślin, co ich funkcja w ekosystemie – dlatego warto projektować nasadzenia, które łączą gatunki rodzime z dobrze dobranymi roślinami obcymi.
Dane terenowe pokazują również, że ciągłość kwitnienia przez cały sezon – od wczesnej wiosny do późnej jesieni – ma istotne znaczenie dla owadów zapylających, które często napotykają na tzw. „dziury pokarmowe” w okresach przejściowych. Oznacza to konieczność świadomego doboru gatunków – również tych spoza rodzimej flory – które mogą uzupełniać okresy niskiej dostępności nektaru i pyłku.
W kontekście projektowym warto oceniać rośliny nie tylko przez pryzmat ich tożsamości biologicznej, ale przede wszystkim przez ich wartość użytkową dla fauny – czyli zdolność do dostarczania pokarmu, schronienia, materiałów do gniazdowania lub mikroklimatu sprzyjającego różnym gatunkom. To podejście znajduje swoje uzasadnienie także w zmieniających się warunkach klimatycznych – wiele gatunków obcych, szczególnie selekcji ogrodowych, wykazuje wysoką odporność na susze, zanieczyszczenia i wahania temperatury, co czyni je cennym uzupełnieniem dla mniej odpornych gatunków rodzimych.
Co istotne, rola projektanta czy architekta krajobrazu nie kończy się na doborze gatunków – równie ważna jest edukacja klientów. Badania podkreślają, że świadomość ekologiczna inwestorów i użytkowników ogrodów rośnie, ale nadal wymaga wsparcia. Tłumaczenie złożonych ról roślin może pomóc w tworzeniu ogrodów pięknych, funkcjonalnych i rzeczywiście wspierających miejską przyrodę. Wnioski te są praktyczną odpowiedzią na dane empiryczne – roślinność mieszanego pochodzenia, zaprojektowana z myślą o funkcji, może skutecznie wspierać różnorodność biologiczną w miastach i przyczyniać się do zwiększenia odporności ogrodów na wyzwania klimatyczne.
Bibliografia:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0006320705004751
